Rất ít HTX có thể tiếp cận các nguồn vốn, nhất là nguồn vốn từ các ngân hàng thương mại, mặc dù Nhà nước đã có một số chính sách ưu đãi.
Không có quy chế, khó vay vốn
Một trong những nguyên nhân là các HTX còn thiếu công khai, minh bạch trong hoạt động báo cáo tài chính, thực hiện chưa đúng quy định về quản lý tài chính, kế toán. Thậm chí, có những HTX còn không có quy chế tài chính nên không có sổ sách giấy tờ chứng minh quá trình hoạt động của mình.
Ông Nguyễn Văn Toàn, Chủ tịch Hội đồng quản trị HTX Dịch vụ nông nghiệp, thuỷ sản Ông Muộn (Cà Mau) cho biết, các HTX thành lập mới có điều lệ, có phương án kinh doanh, nhưng thiếu hệ thống quy chế tài chính nên thiếu định hướng, không có công cụ điều hành, dẫn đến các thành viên trong ban quản trị không biết phối hợp với nhau như thế nào, từ đó khiến HTX rất khó hoạt động hiệu quả.
“Có thể nhiều HTX đã xây dựng quy chế tài chính nhưng thất bại trong việc tận dụng triệt để yếu tố này vào trong quản lý. Nhưng cũng có HTX không để ý, không quan tâm đến quy chế tài chính trong suốt quá trình hoạt động vì năng lực quản trị của ban giám đốc còn có hạn”, ông Toàn nói.
Thực tế, quy chế tài chính là do người đứng đầu HTX ban hành nhằm đưa ra hệ thống các quy định cụ thể về việc quản trị tài chính trong HTX. Quy chế tài chính là khung pháp lý quan trọng nhằm bảo đảm toàn bộ hoạt động tài chính của HTX diễn ra theo đúng mong muốn của ban quản trị nhằm đạt được mục tiêu tài chính đã đề ra.
Theo Luật HTX năm 2012, HTX là đơn vị đại diện cho tài sản chung của các thành viên nên quy chế tài chính càng quan trọng vì đó chính là công cụ pháp lý để những người đứng đầu HTX “giải trình” trước pháp luật.
 |
|
Chủ động gọi vốn từ các nhà đầu tư là phương án huy động vốn mới nhưng giúp HTX khắc phục được những khó khăn trong phương thức huy động vốn truyền thống. |
Chia sẻ về vấn đề này, TS Vũ Thị Bích Quỳnh, Giảng viên Hiệp hội kế toán Hoa Kỳ, Giảng viên Hiệp hội kế toán hành nghề Việt Nam khẳng định, quy chế tài chính chính là công cụ pháp lý quan trọng giúp những người đứng đầu HTX “chống lưng” trước pháp luật, nhằm hạn chế những rủi ro không đáng có”, TS Vũ Thị Bích Quỳnh nói.
Và một trong những điều dễ nhận thấy hiện nay đó chính là HTX khi thiếu vốn thường huy động vốn ngân hàng. Tuy nhiên, muốn vay vốn ở các tổ chức này, HTX bắt buộc phải có tài sản thế chấp, phương án sử dụng vốn.
Chẳng hạn như HTX có tài sản thế chấp là một ngôi nhà trị giá 10 tỷ đồng, nhưng qua thẩm định của ngân hàng, giá trị tài sản này chỉ còn khoảng 70% (7 tỷ đồng ). Và khi vay vốn, HTX cũng chỉ được vay 70% của tài sản được thẩm định khi mang ra thế chấp, tức là 4,9 tỷ.
Theo các chuyên gia, nếu HTX có 10 tỷ thế chấp lấy 4,9 tỷ đồng thì thực ra HTX không thiếu tiền. Khi không thiếu tiền, HTX có thể vay được ở nhiều nơi, không riêng gì ngân hàng. Tuy nhiên, hầu như các HTX góp vốn ít, hoặc mới thành lập nên không có tài sản để thế chấp. Chính vì vậy mới xảy ra tình trạng muôn thuở đó chính là các HTX không vay được tiền từ các ngân hàng.
Nhận diện rủi ro để xây dựng quy chế
Đó là nhược điểm của phương pháp huy động vốn truyền thống. Còn hiện nay, không chỉ các doanh nghiệp lớn mà ngay các doanh nghiệp nhỏ, rất nhỏ đã lựa chọn chủ động huy động vốn từ các nhà đầu tư thiên thần. Phương pháp này có ưu điểm là HTX không cần phải có tài sản thế chấp nhưng ngược lại HTX phải có phương án thoái vốn cho nhà đầu tư. Và muốn có phương án thoái vốn HTX phải có quy chế tài chính rõ ràng.
Điều này có nghĩa là HTX phải đưa ra cho các nhà đầu tư thấy rằng sau 2 hoặc 3 năm sau khi được đầu tư vốn, HTX sẽ phát triển mô hình kinh doanh của mình như thế nào. Chẳng hạn như mở thêm được một số lĩnh vực và có hiệu quả ra sao, có gọi thêm được những nguồn vốn từ đâu nữa để mở rộng nguồn vốn của HTX hay không…
Tuy khác nhau về phương thức và mục đích hoạt động nhưng các HTX có thể học các doanh nghiệp để có cái nhìn mới về huy động vốn. Chẳng hạn như mô hình kinh doanh của Grab ban đầu chỉ là ứng dụng gọi xe. Sau đó, doanh nghiệp này đã phát triển thêm mảng Grab food (giao thức ăn), Grab Delivery, Grab Cars (kinh doanh xe hơi), Grab Finance (đầu tư tài chính, mua xe hơi bán cho các tài xế, tài xế chỉ cần trả trước 20-30%), Grab Deposit (ký quỹ - mỗi tài xế gửi tiền vào tài khoản và có lãi), Grab Retail (bán lẻ giúp doanh nghiệp thu được tiền 2 đầu chiết khấu và giao hàng), Grab hotel, Grab moca (ví điện tử)…
Theo các chuyên gia, việc mở rộng các lĩnh vực ngành hàng chứng minh sức sống và dòng tiền đổ vào doanh nghiệp này không hề nhỏ. Chẳng hạn như thống kê cho thấy, chỉ riêng dịch vụ ví điện tử, hiện có hơn 10 triệu người sử dụng dịch vụ moca, nhưng có hơn 1 triệu người dùng trong tài khoản lúc nào cũng có trên 10 USD duy trì. Như vậy, mỗi tháng Grab nắm được hơn 10 triệu USD mà không phải trả bất kỳ một đồng tiền lãi nào cho chủ thẻ. Do đó, nhiều nhà đầu tư luôn mong muốn được sở hữu tỷ lệ phần trăm vốn trong Grab.
Nhìn từ mô hình doanh nghiệp có thể thấy, phương án huy động vốn từ các nhà đầu tư được coi là phương thức mới nhưng được cho là sẽ giúp HTX giải quyết được những bất cập trong phương thức huy động vốn truyền thống (từ ngân hàng, tổ chức tín dụng ). Nhưng vấn đề đặt ra là làm sao để HTX gọi được vốn thì phải xuất phát từ chính mô hình kinh doanh và cách quản trị thông qua quy chế tài chính của HTX.
Nhiều HTX cho rằng HTX có thể xây dựng quy chế tài chính nhưng khi xây dựng xong làm sao để biết quy chế đó phù hợp với hoạt động của HTX của mình hay không. Hay để giải quyết vấn đề này, HTX có thể thuế một đơn vị khác để hỗ trợ?
Chia sẻ về vấn đề này, TS Vũ Thị Bích Quỳnh cho rằng, theo đúng nguyên tắc, HTX mới thành lập đã phải xây dựng quy chế tài chính để có cái khung phục vụ cho việc điều hành và hoạt động. Nhưng dù mới thành lập hay đã thành lập được một thời gian, HTX cũng nên tự xây dựng quy chế thì mới biết sai hay thiếu, chưa phù hợp ở đâu để sửa đổi.
Nếu HTX thuê đơn vị tư vấn xây dựng quy chế thì đơn vị này cũng phải hỏi HTX hoạt động lĩnh vực nào, hoạt động ra làm sao… Như vậy, HTX vẫn phải cung cấp thông tin, vẫn phải đồng hành cùng đơn vị tư vấn trong khi vẫn phải trả phí. Trong khi quy chế vẫn có thể sửa đổi, bổ sung theo khoảng thời gian nhất định.
Tuy nhiên, điều đáng lưu là HTX muốn hoạt động hiệu quả thì phải quản trị bằng cơ chế chứ không thể quản trị bằng lòng tin và kinh nghiệm. Chính vì vậy, các quy chế đặt ra phải chặt chẽ nhưng cũng cần phù hợp. Muốn cơ quy chế phù hợp, HTX phải nhận diện được các rủi ro, từ đó quy định trách nhiệm phù hợp cho từng người, từng thành viên (giám đốc, phó giám đốc, kế toán, thủ quỹ..) để quản lý hiệu quả .
Ví dụ quy chế quy định thủ quỹ chỉ được để tiền trong két từ 100 triệu trở xuống, nhiều hơn phải gửi ngân hàng. Nếu quy định rõ mà thủ quỹ vẫn làm sai và xảy ra mất tiền thì thủ quỹ chịu trách nhiệm. Còn nếu không quy định rõ, HTX rất khó quy kết vụ việc.
Huyền Trang