Với sự đồng thuận của chính quyền cơ sở và nhân dân, Thành ủy Sơn La đã xây dựng đề án về giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc TP Sơn La mang đậm bản sắc văn hóa các dân tộc tiểu vùng Tây Bắc giai đoạn 2020-2025. Đây được xem là một trong những việc làm cụ thể góp phần gìn giữ, phát huy những nét văn hóa truyền thống dân tộc đang có nguy cơ mai một.
Nguy cơ mai một
Đến các bản, làng người Thái ở Sơn La hôm nay có thể thấy những thay đổi từng ngày. Trước hết đó là hình ảnh nhiều ngôi nhà sàn truyền thống dần được thay thế bởi những ngôi nhà xây kiên cố, kiến trúc hiện đại, nhà sát nhà, lối sát lối như phố thị miền xuôi.
“Thế hệ chúng tôi được ăn ngủ nghỉ ở nhà sàn, nhưng nay những nhà sàn ngày càng mai một đi. Tôi cảm thấy rất tiếc nuối vì nhà sàn gắn liền với nét văn hóa truyền thống của đồng bào Thái”, anh Lò Minh Dương, ở bản Cá, phường Chiềng An, TP Sơn La tâm sự.
![]() |
Nếp nhà sàn truyền thống là nét văn hóa đẹp của người Thái ở Sơn La (Ảnh:TL) |
Lý giải cho vấn đề này, trưởng bản Lầu Tòng Ngọc Hoa cho hay, do tốc độ phát triển đô thị, quỹ đất thu hẹp, bà con cũng phải làm nhà ở cho phù hợp và tiện lợi cho sinh hoạt hằng ngày. Trong khi đó, những nếp nhà sàn trước đây đã xuống cấp và cần nhiều gỗ để làm nhà sàn thay thế, song bây giờ gỗ không còn nhiều và không được phép khai thác.
Bên cạnh những ngôi nhà sàn dần bị thay thế, hình ảnh những người Thái mặc trang phục truyền thống cũng trở nên hiếm gặp. Trang phục người Thái được đánh giá là đẹp và mang nhiều ý nghĩa nhưng hiện chỉ có phụ nữ Thái duy trì là chính, còn đàn ông và thanh, thiếu niên ở nhiều bản Thái hầu như không mặc trang phục dân tộc mình.
“Trang phục dân tộc, quần áo của đàn ông người Thái gần như không sử dụng, không mặc đến nữa. Chỉ có sử dụng những lúc cần thiết và chỉ chị em phụ nữ thôi”, ông Lù Tiến Quân, ở bản Bó chia sẻ.
Thêm vào đó, tiếng nói, chữ viết dân tộc Thái cũng trong tình trạng mai một dần khi hiện nay nhiều người Thái thuộc mọi lứa tuổi ở TP Sơn La không biết viết chữ Thái. Đặc biệt, ở lứa tuổi học sinh dân tộc Thái từ cấp II trở xuống, nhiều em không nói được tiếng mẹ đẻ.
“Em và nhiều bạn cùng trang lứa không biết viết chữ Thái và không nói được tiếng Thái do không được ông bà, cha mẹ dạy lại. Bố mẹ chúng em nói tiếng phổ thông nên chúng em cũng vậy”, em Quàng Thị Tố Nga, dân tộc Thái, học sinh lớp 8, trường THCS Lê Quý Đôn thật thà nói.
Không chỉ vậy, trước tác động của việc xây dựng đời sống văn hóa theo tiêu chí mới đã loại bỏ những tập tục, tín ngưỡng lạc hậu và ảnh hưởng đến những tập tục lành mạnh liên quan đến tín ngưỡng trong lao động sản xuất, sức khỏe, tục thờ cúng dòng họ (xên đẳm), cúng mường (xên mường), đám cưới,… dẫn tới nhiều tín ngưỡng dân gian trong đời sống tâm linh cũng mai một không ít trong các làng bản.
Ông Lò Bình Minh, Hội viên chi hội Văn nghệ dân gian, Hội Liên hiệp văn học nghệ thuật tỉnh Sơn La cho hay: "Ở đám cưới, người ta không còn hát những điệu dân ca Thái, mà nhảy múa với những điệu với nhạc nước ngoài sôi động. Đây là một nguy cơ, bởi nó sẽ mất dần đi những bản sắc văn hóa dân tộc Thái".
Ngoài ra, trừ một số nơi du lịch phát triển, không phải bản làng nào cũng duy trì các sinh hoạt văn nghệ dân gian như trước đây.
Chính quyền đồng hành cùng nhân dân
Trước thực trạng kể trên, vấn đề bảo tồn, phát huy di sản văn hóa đang trở nên cấp bách, được Nhà nước, các cơ quan chính quyền và nhiều nhà nghiên cứu đặc biệt quan tâm.
Theo đó, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Sơn La và Viện Nghiên cứu Văn hóa đã tổ chức hội thảo khoa học với sự tham gia của gần 80 nhà nghiên cứu, giảng viên, nghệ nhân trong cả nước. Trong đó, nhiều vấn đề, giải pháp được đưa ra thảo luận, nhằm cụ thể hóa, nâng cao hiệu quả trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc.
Thực hiện đề án về giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc TP Sơn La mang đậm bản sắc văn hóa các dân tộc tiểu vùng Tây Bắc giai đoạn 2020-2025, Câu lạc bộ (CLB) bảo tồn văn hóa bản Hìn (phường Chiềng An) và homestay Tiến Quân (bản Bó, phường Chiềng An) là 2 trong rất nhiều phần việc cụ thể được chính quyền và mỗi cá nhân ở TP Sơn La đang nỗ lực triển khai để lưu giữ, bảo tồn được những nét văn hóa đang có nguy cơ mai một.
![]() |
CLB bảo tồn văn hóa Thái bản Hìn tập trung ở Nhà văn hóa bản để luyện tập các điệu múa xòe cổ, các làn điệu dân ca Thái (Ảnh: TL) |
Được thành lập ngay khi đề án bắt đầu được thực hiện, đều đặn tối thứ Bảy, Chủ nhật hàng tuần, các thanh viên của CLB “Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá dân tộc Thái” lại tập trung về nhà văn hóa bản để cùng nhau tập các bài múa xoè cổ, các làn điệu dân ca Thái.
Chị Lò Xuân Hưởng, chủ nhiệm CLB bảo tồn văn hoá Thái bản Hìn cho biết, với sự tham gia của 85 hội viên là những người đam mê, yêu thích văn hoá văn nghệ các lứa tuổi trong bản. Không chỉ phục dựng lại 7 bài múa xoè cổ của đồng bào Thái Sơn La, CLB còn dành nhiều thời gian luyện tập các làn điệu dân ca Thái, mời thầy đến truyền dạy chữ Thái cho hội viên và bà con dân bản.
Từ một cơ sở lưu trú cộng đồng ở bản Bó, hiện homestay Tiến Quân đã trở thành điểm đến của nhiều du khách trong, ngoài tỉnh khi đến tham quan, du lịch TP Sơn La. Ngoài khu lưu trú là 2 nhà sàn truyền thống của dân tộc Thái có các phòng buồng riêng biệt và cộng đồng, ẩm thực, văn hóa văn nghệ được phục vụ ở đây đều mang đậm chất văn hóa Thái.
“Là người con của dân tộc Thái mong muốn giới thiệu với du khách về bản sắc văn hóa dân tộc, từ đó gìn giữ được bản sắc văn hóa dân tộc mình và tạo công ăn việc làm cho chính bà con dân bản, tôi và gia đình đã mạnh dạn đầu tư homestay này”, ông Lù Tiến Quân, chủ cơ sở homestay chia sẻ.
Trong quá trình thực hiện đề án, với điều kiện không có dịch bệnh Covid-19, thành phố luôn duy trì lễ hội “Mùa hoa ban”, “Hội xuân dâng Bác”, liên hoan văn nghệ quần chúng hàng năm. Bên cạnh đó, phát động mặc trang phục dân tộc đến công sở, đến trường học đối với cán bộ, công chức, viên chức, thầy cô giáo và học sinh các nhà trường vào ngày thứ Hai hàng tuần.
Không chỉ vậy, thành phố còn hỗ trợ 7 hộ gia đình ở các bản xây dựng các cơ sở du lịch cộng đồng đón du khách đến tham quan, lưu trú và trải nghiệm các nét văn hóa dân tộc Thái. Đồng thời, duy trì hoạt động thường xuyên của các CLB bảo tồn văn hóa và 180 đội văn nghệ quần chúng ở các tổ, bản để truyền bá, phổ biến các làn điệu dân ca, các điệu xòe Thái cổ trong nhân dân.
Ngoài ra, nhiều bản cũng vận động các gia đình thường xuyên giao tiếp với nhau bằng tiếng dân tộc mình khi ở nhà. Nhiều hộ gia đình đồng bào Thái mạnh dạn phát triển nghề thêu dệt thổ cẩm, chế biến các sản phẩm thịt khô, các sản phẩm quà tặng du lịch phục vụ nhu cầu của du khách. Đặc biệt, sản phẩm là thịt trâu gác bếp và lạp sườn đã được công nhận đạt 3 sao Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) tỉnh Sơn La.
“Thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục duy trì và nâng cao chất lượng hoạt động của các đội văn nghệ quần chúng tại các bản; thành lập thêm 11 CLB bảo tồn văn hóa dân tộc Thái và tập trung xây dựng gia đình văn hóa, làng bản văn hóa”, ông Trần Công Chính, Phó Chủ tịch UBND TP Sơn La nhấn mạnh.
Hải Giang